Już w 2024 roku Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN ogłosiła zmiany zasad pisowni i opublikowała dokument Zasady pisowni i interpunkcji polskiej. Przedstawione tam uchwały mają wejść w życie 1 stycznia 2026 roku, a zatem wielkimi krokami zbliżamy się do tego momentu. W teorii oznacza to, że z dnia na dzień przejdziemy z jednej wersji zasad gramatycznych na drugą, jednak w praktyce półtoraroczny okres przejściowy na wprowadzenie nowych zasad został przewidziany z myślą o umożliwieniu przygotowań wszystkim branżom, którym nagła zmiana zasad ortografii może utrudnić funkcjonowanie.
W przypadku branży wydawniczej do uniknięcia problemów wystarczy dobre planowanie, ewentualnie także dobra komunikacja z klientem, kluczowa bowiem jest data wydania publikacji. Jeśli mieści się jeszcze w roku 2025, ortografia powinna być dopasowana do poprzedniego systemu. Jeśli wkracza już w rok 2026 – należy dostosować ją podług nowych zasad, nawet jeśli redakcja czy korekta mają miejsce jeszcze w roku 2025.
Po co to zamieszanie?
W uzasadnieniu zmian zarządzonych przez Radę Języka Polskiego czytamy:
Rada uznała, że wprowadzenie tych zmian, dotyczących wyłącznie tzw. konwencjonalnych zasad pisowni, przyniesie korzyść w postaci uproszczenia i ujednolicenia zapisu poszczególnych grup wyrazów i połączeń, eliminacji wyjątków, a także likwidacji przepisów, których zastosowanie jest z różnych powodów problematyczne, np. wymaga od piszącego zbyt drobiazgowej analizy znaczeniowej tekstu.
Język polski uchodzi za jeden z najtrudniejszych języków na świecie. Ma to swoje zalety –np. sztuczna inteligencja uznaje nasz język za doskonały do promptowania ze względu na swoją precyzyjność – ale i znaczące wady – choćby to, że jest bardzo trudny do opanowania dla obcokrajowców, zwłaszcza tych, którzy w swoim lingwistycznym repertuarze nie dysponują już językiem z grupy słowiańskiej. Z tego powodu polskiemu będzie trudno kiedykolwiek wywalczyć sobie status języka międzynarodowego jak francuski, hiszpański, o angielskim nie wspominając. Podstawowe pytanie z zakresu puryzmu językowego brzmi: „czy ambicją naszego języka musi być upraszczanie go?”. Takie głosy pojawiły się po ogłoszeniu reformy, jest to jednak dyskurs zgoła dygresyjny, ponieważ zasady, które uchwała Rady Języka Polskiego zamierza ujednolicić i uprościć, wbrew pozorom stanowią częstą zagwozdkę także dla Polaków, w przypadku których polski jest językiem prymarnym.
Jedenaście zmian
Łatwo dostępny artykuł na temat konkretnych zmian wprowadzanych przez reformę jasno wylicza, że będziemy mieć do czynienia z konkretnie jedenastoma przypadkami, w których dojdzie do takich modyfikacji. Poniżej wszystkie zasady w pigułce (podzielone na trzy kategorie: pisownię wielkich/małych liter, łączną/rozłączną i osobną dla zasady nr 7):
| Stare zasady | Nowe zasady |
| Pisownia wielkich/małych liter | |
| 1. Pisownia nazw mieszkańców miast, ich dzielnic, osiedli i wsi. | |
| Nazwy mieszkańców obszarów – wielką literą. Nazwy mieszkańców miejscowości – małą literą. | Nazwy mieszkańców obszarów – wielką literą. Nazwy mieszkańców miejscowości – wielką literą. |
| Przykład: | |
| Polak, Mazowszanin, warszawiak, mokotowianin | Polak, Mazowszanin, Warszawiak, Mokotowianin |
| 2. Pisownia nazw wytworów przemysłowych firm i marek. | |
| Nazwy firm i marek – wielką literą. Nazwy wytworów firm i marek – małą literą. | Nazwy firm i marek – wielką literą. Nazwy wytworów firm i marek – wielką literą. |
| Przykład: | |
| Podjechałem po nią swoim fordem. | Podjechałem po nią swoim Fordem. |
| 5a. Zapis przymiotników od nazw osobowych zakończonych na -owski. | |
| Przymiotniki od imion i nazwisk piszemy wielką literą, jeśli mają znaczenie dzierżawcze (odpowiadają na pytanie: czyj? zamiast: jaki?). | Przymiotniki od imion i nazwisk zawsze piszemy małą literą. |
| Przykład: | |
| …chociażby Szekspirowski Makbet… | …chociażby szekspirowski Makbet… |
| 5b. Zapis przymiotników od imion (rzadziej od nazwisk) zakończonych na -owy, -in(-yn), -ów o charakterze archaicznym. | |
| Przymiotniki od imion i nazwisk piszemy wielką literą, jeśli mają znaczenie dzierżawcze (odpowiadają na pytanie: czyj? zamiast: jaki?). | Przymiotniki od imion i nazwisk mogą być zapisywane małą lub wielką literą. |
| W tej szafie? To wszystko Matyldowe kapelusze. | W tej szafie? To wszystko Matyldowe kapelusze.lubW tej szafie? To wszystko matyldowe kapelusze. |
| 8a. Wielkość litery w nazwach własnych komet. | |
| kometa Halleya | Kometa Halleya |
| 8b. Wielkość litery w nazwach własnych nazw geograficznych, w których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku: | |
| wyspa Uznam | Wyspa Uznam |
| 8c. Wielkość litery w nazwach obiektów przestrzeni publicznej. | |
| kościół Mariacki | Kościół Mariacki |
| 8d. Wielkość litery w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych. | |
| apteka pod Orłem pizzeria Napoli | Apteka pod Orłem Pizzeria Napoli |
| 8e. Wielkość litery członów w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych. | |
| Nagroda Nobla mistrz mowy polskiej nagroda rektora za wybitne osiągnięcia | Nagroda Nobla Mistrz Mowy Polskiej Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia |
| Pisownia łączna/rozdzielna | |
| 3. Pisownia cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami. | |
| Gdybym wyszedł wcześniej, tobym zdążył. | Gdybym wyszedł wcześniej, to bym zdążył. |
| 4. Pisownia nie- z imiesłowami odmiennymi zależnie od interpretacji czasownikowej lub przymiotnikowej. | |
| Jeśli imiesłów ma znaczenie czasownikowe, dopuszcza się pisownię rozłączną z cząstką nie. | Pisownia cząstki nie z imiesłowem odmiennym jest bezwyjątkowo łączna. |
| Przykład: | |
| Sól w tamtej kopalni pozostaje nie wydobyta. | Sól w tamtej kopalni pozostaje niewydobyta. |
| 6. Pisownia członu pół- z innymi cząstkami. | |
| Pisownia oddzielna, gdy chodzi o dwa równorzędne człony (np. pół żartem, pół serio). Pisownia łączna, gdy wyraz tworzy nowe znaczenie leksykalne. Z łącznikiem – gdy wyraz łączy się z wielką literą. | Pisownia łączna, nawet gdy chodzi o dwa równorzędne człony (np. pół żartem, pół serio). Pisownia łączna, gdy wyraz tworzy nowe znaczenie leksykalne. Z łącznikiem – gdy wyraz łączy się z wielką literą. |
| pół zabawa, pół nauka półmózg pół-Polak | półzabawa, półnauka półmózg pół-Polak |
| 9a. Pisownia prefiksów. | |
| Przedrostki rodzime i obce zapisujemy łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik. | |
| supermarket, super-Polak, minilodówka | |
| 9b. Pisownia rozdzielna: | |
| Dopuszcza się pisownię rozdzielną cząstek, jeśli mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.: | |
| superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe pomysł super miniinstrument lub mini instrument, bo jest możliwe instrument mini | |
| 10. Jednolita łączna pisownia cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą i pisowni z łącznikiem w przypadku wyrazów zapisywanych wielką literą: | |
| nibymistrz, nibynóż, quasipisarz, quasinaukowy niby-Polak, quasi-Niemcy | |
| 11. Pisownia łączna nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia (czyli także w stopniu wyższym i najwyższym): | |
| niemiły, niemilszy, nienajmilszy nielepiej, nienajlepiej | |
| Inne: | |
| 7. Dopuszczenie trzech wersji pisowni wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem: | |
| z łącznikiem: tuż-tuż | |
| z przecinkiem: tuż, tuż | |
| rozdzielnie: tuż tuż | |