E-book i dostępność (Accessibility) – jakie standardy musi spełniać plik PDF, a jakie plik EPUB? Jak uczynić e-booka dostępnym?

Dostępność e-booków staje się coraz ważniejsza w dobie rosnącej cyfryzacji, zwłaszcza że coraz więcej osób z niepełnosprawnościami korzysta z cyfrowych formatów treści. Dwa najczęściej stosowane formaty dla e-booków to PDF i EPUB. Oba muszą spełniać konkretne standardy, aby poprawnie służyć także użytkownikom korzystającym z technologii wspierających, jednak różnią się w wymaganiach technicznych i możliwościach.

W Polsce obowiązki podmiotów publicznych w zakresie zapewniania dostępności treści cyfrowych dla osób z niepełnosprawnościami reguluje Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.

Standardy dostępności dla plików PDF

PDF, czyli Portable Document Format, jest formatem szeroko stosowanym do publikacji dokumentów. Aby plik PDF zachowywał normy dostępności, musi spełniać standardy określone w WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines) oraz w specyfikacji PDF/UA (Universal Accessibility). Główne elementy, które należy wziąć pod uwagę przy tworzeniu dostępnego pliku PDF, to:

1. Struktura dokumentu:

• dokument musi być odpowiednio oznaczony nagłówkami (H1, H2, H3 itp.), aby technologia wspomagająca mogła prawidłowo interpretować jego hierarchię,
• wszystkie elementy, takie jak paragrafy, tabele i listy, muszą być odpowiednio oznakowane.

2. Teksty alternatywne (alt text):

Każdy obraz, wykres lub diagram powinien mieć opis alternatywny, który umożliwi osobom korzystającym z czytników ekranów zrozumienie zawartości wizualnej.

3. Tagowanie:

Każdy element pliku PDF musi być otagowany (np. tekst, nagłówki, listy, obrazy). To pozwala na poprawne przetwarzanie przez technologie wspomagające.

4. Porządek nawigacji:

Struktura pliku PDF powinna umożliwiać logiczną nawigację za pomocą klawiatury lub czytników ekranowych.

5. Dostosowanie kolorów i kontrastu:

Kolory i kontrast muszą być odpowiednio dobrane, aby były czytelne dla osób z różnymi wadami wzroku.

Standardy dostępności dla plików EPUB

EPUB, czyli Electronic Publication, to format otwarty, który bardziej elastycznie dopasowuje się do różnych urządzeń i ekranów. EPUB opiera się na HTML i CSS, umożliwiając dynamiczne dopasowanie treści, co jest kluczowe dla dostępności.

Aby EPUB był dostępny, również musi spełniać standardy WCAG 2.1. Dodatkowo, format EPUB ma swoje specyficzne wymogi:

1. Struktura HTML:

Podobnie jak w PDF, plik EPUB musi mieć odpowiednio zbudowaną hierarchię nagłówków (H1, H2, H3), aby umożliwić łatwą nawigację.

Musi zawierać poprawny spis treści (Table of Contents), co znacznie ułatwia nawigację dla osób z niepełnosprawnościami.

2. Teksty alternatywne dla obrazów:

W plikach EPUB każda grafika, podobnie jak w plikach PDF, powinna zawierać opis alternatywny (alt text). Użytkownik może dodać te opisy w programach do edycji takich jak Adobe InDesign.

3. Nawigacja:

EPUB wspiera bardziej zaawansowaną nawigację niż PDF. Oprócz spisu treści użytkownik może łatwo przełączać się między rozdziałami czy nawet paragrafami, co daje większą elastyczność w korzystaniu z e-booka.

4. Metadane dostępności:

Najnowsze wersje EPUB mogą zawierać metadane informujące o poziomie dostępności, co ułatwia użytkownikom ocenę, czy e-book jest dostosowany do ich potrzeb.

5. Możliwość dynamicznej zmiany tekstu:

EPUB pozwala na dostosowanie wielkości czcionki, zmiany kontrastu i układu tekstu, co jest kluczowe dla osób z wadami wzroku.

Realizacja standardów – Adobe InDesign 19.5

Najświeższe aktualizacje Adobe InDesign wprowadziły istotne zmiany w zakresie tworzenia dostępnych plików EPUB, zwłaszcza poprawiając funkcję eksportu EPUB, aby spełniała współczesne standardy dostępności. Wersja 19.5 (z sierpnia 2024) koncentruje się na ulepszaniu metadanych i poprawnym oznaczaniu podziału stron oraz tytułów.

Najważniejsze nowości obejmują:

• Panel metadanych dostępności: InDesign oferuje teraz bardziej szczegółowe opcje metadanych dotyczących dostępności. Można dodawać informacje o funkcjach dostępności, zagrożeniach, trybach dostępu oraz danych certyfikacyjnych. To pomaga upewnić się, że pliki EPUB są zgodne z wymogami dostępności i łatwiejsze do odczytania przez technologie wspomagające.
• Poprawione oznaczanie przerw stron: w plikach HTML sprawia, że są one bardziej przyjazne dla dostępności dzięki uproszczeniu tagów do samodzielnie zamykających się elementów.
• Udoskonalenie pola title: nowa funkcja eksportu sprawdza tekst z najwyższego nagłówka (H1-H6) w pliku HTML i automatycznie umieszcza go w polu tytułu. To znacząco usprawnia proces tworzenia dostępnych e-booków i eliminuje konieczność ręcznych poprawek w tej kwestii.

Eksport plików EPUB z Adobe InDesign podług wymogów dostępności

Podczas przygotowywania plików EPUB z uwzględnieniem technologii mających na celu ułatwić dostęp osobom o szczególnych potrzebach należy podjąć następujące kroki:

1. Oznaczanie obrazów – dodanie opisu alternatywnego w Opcjach eksportu obiektu dla obrazów niosących treść lub oznaczenie jako obraz dekoracyjny:

2. Linkowania wewnętrzne – wewnętrzne linkowanie pomaga czytelnikom w nawigacji po dokumencie EPUB:

• Tworzenie linków w InDesign: Zaznacz tekst, który ma być linkiem, i użyj opcji Hyperlink. Wybierz typ linku jako „strona w dokumencie” (np. spis treści, przypisy itp.). Możesz także tworzyć zakładki, które pomagają w nawigacji wewnątrz pliku EPUB.
• Struktura linków: Wszystkie linki powinny być opisane w sposób logiczny i czytelny, z jasnym celem nawigacyjnym.

3. Uzupełnienie metadanych

Metadane to podstawowe informacje o publikacji, które są niezbędne dla poprawnej organizacji pliku EPUB i jego kompatybilności z czytnikami. Prawidłowe uzupełnienie metadanych pozwala na lepsze indeksowanie i wyświetlanie treści. Najważniejsze pola do uzupełnienia to:

• tytuł (<dc:title>): pełen tytuł książki,
• autor (<dc:creator>): imię i nazwisko autora,
• data publikacji (<dc:date>): data wydania,
• język (<dc:language>): kod języka zgodny z normami ISO (np. „pl” dla polskiego),
• opis (<dc:description>): krótki opis publikacji,
• wydawca (<dc:publisher>): nazwa wydawnictwa,

Brak odpowiednich metadanych może powodować problemy podczas walidacji oraz ograniczyć czytelność publikacji w katalogach i bibliotekach cyfrowych. EPUB musi zawierać te informacje, aby był zgodny z normami, w tym WCAG i EPUB 3.0.

Uzupełniamy w Plik -> Informacje o pliku

Lub przy widoku eksportu do formatu EPUB:

4. Dołączanie krojów do pliku EPUB

Osobną kwestią jest dołączanie krojów pisma do pliku EPUB. Jest to bardzo ważny element, gdyż często zdarza się, że niestandardowe fonty mogą generować błędy w trakcie walidacji, zwłaszcza przy użyciu narzędzi takich jak EpubCheck. Główne problemy z fontami wynikają z:

• licencjonowania: nie wszystkie fonty mogą być swobodnie dołączane do pliku EPUB, gdyż mogą być objęte restrykcjami licencyjnymi.
• niewłaściwym osadzaniem fontów: w przypadku, gdy fonty są niepoprawnie osadzone (brakują pliki w formacie .ttf lub .woff), narzędzia walidujące mogą zgłaszać błędy.
• kompatybilności: niektóre czytniki EPUB mogą mieć problem z obsługą niestandardowych krojów, co prowadzi do nieczytelności tekstu.

Aby uniknąć tych problemów, należy upewnić się, że:

• fonty są osadzone zgodnie z wymaganiami formatu EPUB 3.0,
• posiadasz odpowiednie licencje na wykorzystanie fontów w publikacjach elektronicznych.
• pliki fontów są w odpowiednich formatach (najlepiej .woff lub .woff2) i są poprawnie opisane w arkuszach stylów CSS.

5. Stosowanie poprawnych arkuszy stylów (CSS)

Stylowanie treści w pliku EPUB musi być zoptymalizowane pod kątem dostępności i kompatybilności z różnymi urządzeniami. Upewnij się, że:

• CSS jest zgodny z zaleceniami standardu EPUB.
• Stylowanie nie blokuje dynamicznych zmian, takich jak powiększanie tekstu, zmiana kontrastu lub dostosowanie układu treści.

6. Sprawdzanie walidacji EPUB

Aby zapewnić, że plik EPUB będzie bezproblemowo działał na różnych platformach i urządzeniach, powinien być regularnie testowany przy pomocy narzędzi walidacyjnych. EpubCheck to najpopularniejsze narzędzie, które sprawdza zgodność pliku EPUB z normami i standardami. Sprawdza między innymi:

• poprawność struktury pliku,
• prawidłowość metadanych,
• zgodność ze standardami EPUB 3.0 lub 2.0,
• problemy z osadzaniem fontów i plików graficznych.

7. Wykorzystanie spisu treści i zakładek

Poprawne zdefiniowanie spisu treści w pliku EPUB to kolejny kluczowy element walidacji. Wszystkie rozdziały, podrozdziały oraz inne istotne sekcje powinny być poprawnie oznaczone i powiązane z odpowiednimi zakładkami, aby czytniki mogły zapewnić łatwą nawigację.

8. Optymalizacja plików graficznych

Ważne jest, aby grafiki były zoptymalizowane pod kątem rozmiaru i rozdzielczości. Grafiki o zbyt dużych rozmiarach mogą spowolnić ładowanie treści, a zbyt małe rozdzielczości mogą wpłynąć na jakość wyświetlania.

Przydatne narzędzia:

• Ace by DAISY – narzędzie do automatycznego sprawdzania dostępności plików EPUB.

• Adobe Accessibility Checker (dostępny w płatnej wersji programu Acrobat Reader) – wbudowane narzędzie w InDesign do weryfikacji zgodności z wymogami dostępności.

Podsumowanie

Płynna i dostosowująca się do urządzenia i potrzeb użytkownika natura plików EPUB sprawia, że w ich przypadku trzeba pamiętać o większej ilości czynników niż w przypadku plików PDF, które cechuje stałość ich formy. Niemniej jednak kwestie dostępności dotyczą obu typów i jeżeli zależy nam do doprowadzeniu plików do współczesnych standardów, musimy zwracać na to uwagę.

Tworzenie dostępnego i zgodnego z normami pliku EPUB wymaga zwrócenia uwagi na poprawne uzupełnienie metadanych, prawidłowe osadzanie fontów, dbałość o strukturę HTML, CSS oraz walidację za pomocą odpowiednich narzędzi. Wszystkie te elementy razem wpływają na to, czy plik będzie dostępny dla wszystkich użytkowników, w tym osób korzystających z technologii wspomagających.

Należy regularnie korzystać z narzędzi takich jak EpubCheck oraz testować pliki EPUB na różnych urządzeniach, aby upewnić się, że e-book jest dostępny i spełnia wszystkie wymagania techniczne. W przyszłości możemy spodziewać się jeszcze większej ilości narzędzi wspomagających dostępność plików, dlatego warto trzymać rękę na pulsie i systematycznie poszerzać swoje kompetencje w tym zakresie.

Chcesz się dowiedzieć, jak wyeksportować plik EPUB? Zapoznaj się z ofertą szkoleń online: