Przejdź do treści
Ef Ef » Dostępność EPUB 2025

Dostępność EPUB 2025

Jak spełnić wytyczne pliku ePub?

Jeśli wydajesz e-booka w Polsce i chcesz, żeby był zgodny z obowiązującym prawem oraz dostępny dla wszystkich czytelników (także tych korzystających z czytników ekranu), to nie da się uciec przed tematem dostępności cyfrowej. W związku z pytaniami i brakiem jasnych instrukcji na polskich stronach internetowych, przygotowałam podsumowanie tematu wraz z przykładami.

Co mówi prawo o dostępności plików ePub

Ustawa o dostępności cyfrowej z 4 kwietnia 2019 r.

Zobowiązuje instytucje publiczne (np. biblioteki, uczelnie, urzędy) do publikowania dokumentów cyfrowych zgodnych z WCAG 2.1 na poziomie AA.

Jeśli jesteś wydawcą współpracującym z sektorem publicznym albo robisz e-booka na zamówienie instytucji – to Cię dotyczy.

W przypadku komercyjnych publikacji (selfpublishing, wydawnictwa prywatne) – to nie jest jeszcze wymagane prawnie, ale warto stosować zasady dostępności, bo już niedługo nie wgramy niedostępnego pliku do serwisów dystrybucyjnych.

Od 28 czerwca 2025 r. – nowe obowiązki

Wchodzi w życie Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze, wdrażająca unijną Dyrektywę 2019/882 (Europejski Akt o Dostępności, EAA).

Dotyczy m.in. e-booków i platform dystrybucyjnych. Zwolnienia możliwe są tylko dla mikroprzedsiębiorstw (poniżej 10 osób, obrót < 2 mln euro), jeśli wykażą nieproporcjonalne obciążenie – więc w praktyce prościej zastosować się do wymogów. Szczególnie że w praktyce wcale nie jest to takie straszne, na jakie wygląda.

Kompendium wiedzy znajduje się tutaj i na podstawie właśnie tej strony opracowałam poniższy materiał.

Poziomy dostępności WCAG – A, AA, AAA

Szczegółowo omawiam poziomy dostępności na oddzielnej podstronie.

Realizacja standardów

1. Język publikacji

Czytniki ekranu potrzebują informacji o języku, żeby poprawnie czytać tekst. Jeśli tej informacji nie ma lub jest błędna – użytkownik może usłyszeć bełkot zamiast sensownego czytania.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Zdefiniuj język całej publikacji w pliku OPF:
<dc:language>pl</dc:language>
  1. Dodaj atrybut lang w HTML do każdego pliku (tag <html>). InDesign automatycznie dodaje prawidłowy zapis. Język musi być zdefiniowany również w znaczniku <package> pliku .opf
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" xmlns:epub="http://www.idpf.org/2007/ops" lang="pl-PL" xml:lang="pl-PL">
<package ... xml:lang="pl-PL">
  1. Jeśli w treści są cytaty/fragmenty w innym języku, oznacz to lokalnie:
<p lang="en">This paragraph is in English.</p>

Na co uważać:

  • Jeśli mamy teksty piosenek, cytaty po łacinie, dialogi w języku bohatera – wszystko to też powinno mieć lang.

Zawsze oznaczmy język całości i wszystkich fragmentów obcojęzycznych. To szybka poprawka, która diametralnie wpływa na dostępność.

2. Struktura dokumentu

Czytnik ekranu opiera się na strukturze dokumentu HTML. Jeśli dokument nie ma logicznego układu, użytkownik gubi się w treści. Dlatego poprawne oznaczenie nagłówków, sekcji i elementów semantycznych to fundament dostępności.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Używanie nagłówków H1–H6: Każdy rozdział zaczynamy od H1 lub H2 (zależnie od struktury), a podsekcje – H3 itd. Ważne jest zachowanie logicznej hierarchi:
<h1>Tytuł książki</h1>
<h2>Rozdział 1</h2>
<h3>Podrozdział</h3>
  1. Zachowanie semantycznej struktury treści:
  • <section> dla rozdziałów i grup treści,
  • <nav> dla spisu treści,
  • <article> gdy masz np. osobne opowiadania,
  • <aside> dla przypisów, ramki.
  1. Unikanie złych praktyk:
  • Nie stylizujemy nagłówków tylko CSS-em – one muszą być znacznikami H.
  • Nie mieszajmy poziomów nagłówków (nie przeskakujemy z H2 do H5).
  1. Dbałość o kolejność czytania:
  • Czy tekst czyta się płynnie z góry na dół?
  • Czy coś nie jest wstawione w złym miejscu (np. grafika oderwana od opisu)?

Struktura = porządek. Jeśli e-book ma dobrze zorganizowaną strukturę HTML, osoba korzystająca z czytnika ekranu może łatwo przeskakiwać między sekcjami, znajdować nagłówki, przewidywać układ dokumentu.

3. Tytuły i nagłówki

Tytuły rozdziałów i nagłówki pełnią kluczową rolę w nawigacji. Czytniki ekranu pozwalają przeskakiwać między nagłówkami – jeśli są dobrze opisane, użytkownik może szybko zorientować się w strukturze książki.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Dodanie tytułu dokumentu w tagu <title> każdego pliku HTML:
<title>Rozdział 1 – Wprowadzenie</title>
  1. Tytuł sekcji (nagłówek widoczny dla czytelnika) umieszczamy jako nagłówek H1/H2:
<h1>Rozdział 1: Wprowadzenie</h1>
  1. Spójność nazewnictwa: Zadbaj, żeby:
  • nazwa pliku (np. chapter1.xhtml),
  • tag <title>,
  • widoczny nagłówek (<h1>)

miały zbliżoną treść.

  1. Nie zostawiamy pustych tytułów. Brak tagu <title> albo pusty <h1> to jak książka bez okładki i spisu treści.

4. Nawigacja i spis treści

Bez dobrego spisu treści użytkownik czytnika może nie być w stanie dotrzeć do żadnej części książki poza pierwszą stroną. Nawigacja to jeden z podstawowych warunków dostępności.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Dodać dokument nawigacyjny (nav.xhtml) do EPUB-a. Nav.xhtml to specjalny plik HTML, który zawiera logiczny, uporządkowany spis treści. Najbardziej lubię to robić poprzez edycję w programie Calibre Book Edit – w łatwy sposób można tam zaciągnąć albo najwyższe, albo wszystkie nagłówki – w zależności od potrzeb. Można również wygenerować bezpośrednio z programu InDesign – ale tak czy siak polecam to jeszcze zweryfikować w Calibre Book Edit.
  2. Spis treści to lista uporządkowana (<ol>) z linkami (<a href>), zarządzanie nią polecam wykonywać przez narzędzie tworzenia/edycji spisem treści, jeśli edytujemy ręcznie, nie znając dobrze HTML-a – łatwo popełnić błąd. 
<nav epub:type="toc">
  <h1>Spis treści</h1>
  <ol>
    <li><a href="chapter1.xhtml">Rozdział 1</a></li>
    <li><a href="chapter2.xhtml">Rozdział 2</a></li>
  </ol>
</nav>
  1. Ważne są dbałość o hierarchię i brak zbędnych elementów.
  2. Spis treści musi być zgłoszony w manifeście OPF – jeśli korzystamy ze wspomnianych narzędzi, utworzy się ten element automatycznie:
<item id="toc" href="nav.xhtml" media-type="application/xhtml+xml" properties="nav" />

Dokument nawigacyjny to nie opcja – to konieczność. Musi być obecny w każdym EPUB 3.2. Ułatwia nie tylko dostępność, ale też komfort korzystania z e-booka dla każdego czytelnika.

5. Alternatywne opisy grafik

Czytniki ekranu nie „widzą” obrazów. Jeśli grafika nie ma opisu, jest dla użytkownika niewidoczna. Teksty alternatywne (alt text) umożliwiają osobom niewidomym zrozumienie tego, co zostało przedstawione wizualnie.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Każdy obraz powinien mieć atrybut alt:
<img src="okladka.jpg" alt="Okładka książki "tytuł", autor, przedstawiająca kobietę spacerującą po plaży o zachodzie słońca." />
  1. Obrazy stricte dekoracyjne najlepiej usunąć z pliku
  1. Teksty alternatywne powinny być konkretne i pozwalające osobie, które obrazu nie może zobaczyć jak najwierniejsze poznanie treści znajdującej się na ilustracji.

Każda grafika powinna być dostępna lub pominięta świadomie. Dobrze napisany alt text spełnia wymogi WCAG i pokazuje, że autor myśli o wszystkich czytelnikach.

6. Styl i wygląd

Wygląd tekstu wpływa bezpośrednio na jego czytelność. Nie chodzi tylko o estetykę – złe kontrasty, drobne czcionki czy wymuszona justyfikacja mogą sprawić, że książka będzie nieczytelna dla osób z dysleksją, słabym wzrokiem czy korzystających z powiększenia ekranu.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Zadbanie o kontrast (szczegółowo o kontraście piszę w artykule Poziomy dostępności WCAG – A, AA, AAA)
  2. Prostota formatowania – mniej znaczy więcej
    • EPUB to nie PDF – nie „przyklejaj” wszystkiego na sztywno.
    • Nie ustawiaj stałych rozmiarów czcionki (np. font-size: 12px) – lepiej używać jednostek względnych (em, %) – tak też eksportuje EPUB-y InDesign.
    • Nie stosuj zbędnych ozdobników, migających elementów, cieni pod tekstem.
    • Prosty styl = lepsza dostępność.
  3. Rezygnacja z justowania
    • Wyjustowany tekst wygląda schludnie, ale może być trudniejszy do czytania (szczególnie dla osób z dysleksją).
    • Pozostaw text-align: left. Wiele czytników „dąży” do wyrównania do lewej i nadpisuje niezdefiniowane jako „justify” fragmenty (tylko na przykład dziedziczone) ; warto więc przejrzeć dokument css pod tym kątem i to ujednolicić.
  4. Dbałość o responsywność i skalowalność
    • Czy tekst powiększa się poprawnie?
    • Czy zawartość (zwłaszcza ew. obrazy i podpisy do niech) nie „rozjeżdża się” przy zmianie rozdzielczości?
  5. Fonty
    • Powinno się unikać fontów ozdobnych.
    • Najlepszy wybór (za W3C – Web Accessibility Tutorials) to fonty bezszeryfowe lub klasyczne szeryfowe o dobrej czytelności (Times, Georgia, Arial).
    • Jeśli osadzasz fonty – upewnij się, że są legalnie do tego przeznaczone i poprawnie wbudowane w plik EPUB.

Styl ma znaczenie. Dobrze ustawiony CSS może zadecydować o tym, czy ktoś przeczyta Twoją książkę… czy porzuci ją po pierwszej stronie. EPUB powinien być elastyczny, lekki i przyjazny dla każdego czytelnika. Warto pamiętać, że plik EPUB nie będzie wyglądał tak, jak książka drukowana. Nie ma tak wyglądać – tutaj liczą się czytelność, prostota i uniwersalność – ma być czytelnie wszędzie i w miarę możliwości – dla wszystkich. Dlatego rezygnujemy ze wszelkich ozdobników. Tutaj liczy się treść!

7. Metadane i deklaracje dostępności

Metadane są jak wizytówka Twojej książki – zawierają informacje potrzebne wyszukiwarkom, czytnikom oraz osobom korzystającym z technologii wspomagających. Deklaracje dostępności informują użytkownika, czy publikacja jest dostosowana do jego potrzeb. Metadane najwygodniej jest uzupełniać w odpowiednich programach – przy eksporcie pliku EPUB z Adobe InDesgin, w zakładce Dostępność (więcej o tym w artykule na blogu) lub w narzędziu Ace by Daisy. Wtedy ominie nas konieczność ręcznego wprowadzania poniższych elementów – co stanowczo zalecam, bo o błąd tutaj nietrudno.

Co trzeba zrobić i o czym pamiętać:

  1. Podstawowe metadane (plik OPF):
    • Tytuł: <dc:title>
    • Autor: <dc:creator>
    • Język: <dc:language>pl</dc:language>
    • Data: <dc:date>
    • Wydawca: <dc:publisher>
  2. Deklaracja dostępności (zgodność z WCAG):
<meta property="dcterms:conformsTo">http://www.idpf.org/epub/a11y/accessibility-20170105.html#wcag-aa</meta>

Jeśli spełniasz tylko poziom A, zamień wcag-aa na wcag-a.

  1. Opis funkcji dostępności:
<meta property="schema:accessibilitySummary">
Publikacja w pełni dostępna dla czytników ekranu. Obrazy mają opisy alternatywne. Tekst ma strukturę nagłówków. Spis treści umożliwia nawigację. Czcionki skalowalne. Kontrast zgodny z WCAG.
</meta>
  1. accessibilityFeature – co zawiera książka:
<meta property="schema:accessibilityFeature">alternativeText</meta>
<meta property="schema:accessibilityFeature">tableOfContents</meta>
<meta property="schema:accessibilityFeature">structuralNavigation</meta>
<meta property="schema:accessibilityFeature">longDescription</meta>
  1. accessibilityHazard – czego książka nie zawiera:
<meta property="schema:accessibilityHazard">noFlashingHazard</meta>
<meta property="schema:accessibilityHazard">noMotionSimulationHazard</meta>
<meta property="schema:accessibilityHazard">noSoundHazard</meta>

Metadane to nie tylko obowiązek – to szansa, by pokazać, że Twój e-book został przygotowany z myślą o różnych odbiorcach. Dobrze opisane EPUB-y są lepiej indeksowane, bardziej zrozumiałe i po prostu profesjonalne.

Jeśli w tym artykule znalezłaś/eś jakieś nieścisłości, masz problem z dostosowaniem bądź uważasz, że coś jeszcze warto poruszyć w temacie dostępności – napisz do mnie na adres szkolenia[małpka]ef-ef.pl. Postaram się pomóc, rozwiać wątpliwości. 🙂

VOUCHER NA WYDANIE KSIĄŻKI